Wyniki badań wskazują, że picie dużych ilości gorącej yerba mate łączy się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór górnych dróg pokarmowych (głównie nowotwór przełyku). Gorące yerba mate dodatkowo zwiększa ryzyko zachorowania na raka przełyku występujące przy piciu alkoholu i paleniu tytoniu. Większość hipotez wskazuje, że przyczyną jest wysoka temperatura napoju. Prawdopodobnie częste picie dużych ilości gorącego płynu uszkadza błonę śluzową przełyku i ułatwia wchłanianie czynników kancerogennych, np. zawartych w dymie tytoniowym lub samej yerba mate. Zaleca się picie zimnej yerba mate (terere) lub ciepłej, zamiast bardzo gorącej oraz niełączenie picia gorącej mate z paleniem tytoniu i piciem alkoholu. Samo palenie tytoniu lub picie dużych ilości alkoholu wiąże się z większym ryzykiem nowotworu niż picie gorącej mate.
Kilka badań epidemiologicznych, głównie z Ameryki Południowej, wskazuje na związek pomiędzy piciem mate a zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka jamy ustnej, gardła i przełyku.1 Większość badań łączy jedynie picie gorącego mate ze wzrostem ryzyka zachorowania, nie wykazując takiego związku dla zimnego mate. Badania potwierdzają też silny związek między ilością palonego tytoniu i wypijanego alkoholu a wzrostem ryzyka. W kilku badaniach jasno widoczne było synergiczne działania między mate, alkoholem i tytoniem. Czyli gorące mate dodatkowo podnosi ryzyko zachorowania na raka przełyku obecne przy paleniu papierosów i piciu alkoholu.2,3,4
Metodologia większości badań epidemiologicznych jest podobna. Są to badania kliniczno-kontrolne, przeprowadzane w szpitalu, gdzie przeprowadza się wywiad z pacjentami, używając podobnych kwestionariuszy, pytając o główne czynniki ryzyka. Grupa kontrolna to pacjenci szpitala cierpiący na choroby nie związane z czynnikami ryzyka, ujętymi w kwestionariuszu. Z metodologicznego punktu widzenia właściwsza byłaby grupa kontrolna złożona ze zwyczajnych osób, co jednak pewnie skomplikowałoby logistykę badań. 4
W interpretacjach wyników badań epidemiologicznych, jako czynniki powodujące wzrost ryzyka, wymienia się wysoką temperaturę napoju lub/i substancje chemiczne zawarte w yerba mate. Większe ryzyko raka przełyku występujące przy spożyciu gorącej mate oraz brak takiego efektu dla zimnej mate podtrzymuje hipotezę termicznego działania jako przyczyny zwiększonego ryzyka.4,2 Hipoteza ta zgadza się z obserwacjami z Iranu, gdzie w pobliżu Morza Kaspijskiego (Gorgan) jest najwyższe na świecie zachorowanie na raka przełyku. Ludzie piją tam bardzo gorącą czarną herbatę w dużych ilościach. Mieszkańcy pobliskich terenów (Shahsavar), gdzie zachorowanie na raka jest małe, piją chłodniejszą herbatę. Średnie spożycie czarnej herbaty w Gorgan to 1180 ml dziennie. 62% dorosłych pije herbatę o temperaturze 65 °C lub wyższej. Są również doniesienia z innych rejonów świata o zwiększonym zachorowaniu na raka przełyku przy spożywaniu różnych bardzo gorących napojów i potraw.5,6,7
Możliwe, że wysoka temperatura jest samodzielnym czynnikiem, który zwiększa ryzyko, uszkadzając błonę śluzową lub też ciepło może przyspieszać pewne reakcje metaboliczne, w tym zwiększając wpływ czynników rakotwórczych jak tytoń i alkohol.4
Uszkodzenia termiczne spowodowane przez gorące napoje były trudne do zbadania, ponieważ nie było obiektywnych pomiarów temperatury, z jaką mate była wypijana. Temperatura była oceniana przez pijących jako „ciepła”, „gorąca”, „bardzo gorąca” co w ograniczonym stopniu przekłada się na wskazania termometru. 4
Ważna jest nie tylko temperatura napoju, ale również ilość wypijanego gorącego płynu. Wypijanie dużej ilości gorących płynów zwiększa ryzyko raka przełyku, gdy małe ilości płynów nie wykazują takiego działania. Prawdopodobnie dlatego badania pokazują zwiększone ryzyko raka przełyku przy piciu yerba mate, herbaty i kawy z mlekiem. Gdy przy gorącej czarnej kawie, która przeważnie pijana jest w mniejszej ilości, brak takiego związku.8
Dla poznania zwyczajów picia yerba mate pomocne jest badanie populacyjne przeprowadzone na 1400 dorosłych mieszkańcach Pelolas (miasto w południowej Brazylii). Jedna trzecia osób piła yerba mate codziennie. W grupie tej spożywano średnio około 1800 ml yerba mate dziennie, o średniej temperaturze 69,5 °C. Dwie trzecie pijących dzieliło się napojem z innymi ludźmi. Osoby, które nigdy nie chodziły do szkoły, wypijały największe ilości, średnio 2491 ml dziennie. Częściej piły również osoby pochodzące ze wsi i palacze. Wyższa temperatura napoju była wśród mężczyzn i osób częściej pijących alkohol.9 Jak wynika z badania, w Brazylii popularne jest wypijanie dużych ilości gorącego mate. Dodatkowo najwięcej mate piją osoby słabo wykształcone, o niskim statusie społeczno ekonomicznym, u których często występuje spożycie dużych ilości alkoholu, nałóg tytoniowy, niedobory żywieniowe, zła higiena jamy ustnej. Są to wszystko czynniki zwiększające ryzyko raka przełyku.4
Przeprowadzone w Urugwaju badania naukowe wykazały występowanie związku picia yerba mate z rakiem pęcherza u osób palących i mniej wyraźny związek u osób niepalących.10
Badania epidemiologiczne przeprowadzone w Argentynie wykazały, że picie yerba mate łączy się ze zwiększonym ryzykiem nowotworu pęcherza wyłącznie u palaczy, a nie u osób niepalących.11
We wcześniejszym badaniu w Argentynie nie znaleziono żadnego związku między piciem yerba mate a nowotworem pęcherza. Stwierdzono za to, że głównymi czynnikami podnoszącymi ryzyko zachorowania jest palenie papierosów i picie kawy12 Także inne badania potwierdzają możliwy związek picia kawy z rakiem pęcherza.13
Yerba mate zawiera wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), które mogą mieć właściwości rakotwórcze. Wspiera to hipotezę, że poza temperaturą, czynniki rakotwórcze obecne w liściach mogą zwiększać ryzyko powstania nowotworów. WWA wydzielają się m.in. w trakcie spalania drewna iglastego, palenia papierosów, są obecne w spalinach samochodowych. Można je spotkać również np. w mięsie pieczonym w wysokich temperaturach (np. grillowanym), rybach wędzonych, kawie i herbacie.
Wysoka zawartość WWA w yerba mate jest spowodowana głównie wykorzystaniem dymu z palącego się drewna do suszenia liści.14 Zmiana procesu produkcji yerba mate może zlikwidować to potencjalne zagrożenie.15 Są obecne na rynku yerba mate suszone w technologii bezdymnej (sin humo), przy użyciu gorącego powietrza.
W 2008 roku zbadano obecność 21 WWA w 8 różnych markach yerba mate i zielonej herbacie. Zawartość WWA w yerba mate wahała się od 536 do 2906 ng/g suchych liści, gdy w zielonej herbacie wynosiła 266 ng/g. Zawartość benzo[a]pirenu mieściła się w zakresie od 8,03 do 53,3 ng/g suchych liści (brak benzo[a]pirenu w zielonej herbacie). W 12 naparów z tych samych liści (woda o temperaturze 80 °C, czas jednego parzenia 5 min) uwolniło się łącznie 37% wszystkich mierzonych WWA (1092 z 2,906 ng) i 50% benzo[a]pirenu (25,1 z 50 ng). Podobne wyniki uzyskano dla yerba mate przygotowywanego z użyciem gorącej (80 °C) i zimnej (5 °C) wody. Podczas pierwszego parzenia uwolnionych zostało tylko 6% wszystkich WWA (182 z 2,906 ng) i 9% benzo[a]pirenu (4.39 z 50 ng).16 W innych badaniach otrzymano podobne wyniki uwalniania WWA dla czarnej herbaty (od 3 do 8%)17
We wcześniejszych badaniach była podawana wyższa zawartość WWA w yerba mate: 542 ng/g benzo[a]pirenu w prażonych i 225 ng/g w zielonych liściach.18 Ruschenburg również podawał wysoką zawartość benzo[a]pirenu (24-461 ng/g) w 8 komercyjnych próbkach liści yerba mate.19
Tabela 1. Zawartość WWA w yerba mate, zielonej herbacie i czarnej herbacie (ng/g suchych liści).| IARC | WWA | Yerba mate max* |
Yerba mate średnia* |
Yerba mate min* |
Zielona herbata16 |
Zielona herbata18 |
Czarna herbata18 |
Czarna herbata** |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 3 | Fluoren | 17,4 | 17,6 | 12,0 | 12,7 | 24,5 | 14,1 | 428,0 |
| 3 | Fenantren | 636,0 | 419,2 | 21,8 | 102,0 | 221,1 | 244,8 | 3930,0 |
| 3 | Antracen | 72,0 | 55,4 | 25,7 | 4,2 | 5,7 | 21,8 | 869,0 |
| 3 | Fluoranten | 506,0 | 336,5 | 111,0 | 47,4 | 117,5 | 172,5 | 1640,0 |
| 3 | Piren | 535,0 | 360,6 | 111,0 | 27,7 | 81,5 | 172,6 | 1340,0 |
| 3 | Benzo[g,h,i]perylen | 94,6 | 62,8 | 16,0 | 4,2 | 0,3 | 2,7 | 63,7 |
| 2B | Naftalen | 81,6 | 68,2 | 56,2 | 48,1 | 0,6 | 13,2 | 231,0 |
| 2B | Benzo[a]antracen | 84,8 | 72,8 | 24,5 | 4,2 | 15,7 | 30,4 | 198,0 |
| 2B | Benzo[k]fluoranten | 15,6 | 12,3 | 3,4 | — | 12,6 | 12,4 | 63,8 |
| 2B | Indeno[1,2,3]piren | 73,0 | 49,1 | 4,7 | — | 0,8 | 1,5 | 156,0 |
| 2B/3 2B |
Chryzen+Trifenylen Chryzen |
154,0 |
121,4 |
42,3 |
15,9 |
29,6 |
45,4 |
200,0 |
| 2B/2B 2B |
Benzo[b+j]fluoranten Benzo[b]fluoranten |
66,9 |
51,0 |
13,3 |
— |
25,3 |
22,0 |
100,0 |
| 2A/3 2A |
Dibenz[a,h+a,c]antracen Dibenz[a,h]antracen |
20,8 |
18,8 |
17,6 |
— |
0,2 |
2,1 |
8,4 |
| 1 | Benzo[a]piren | 50,0 | 37,1 | 8,0 | — | 3,1 | 5,9 | 61,0 |
Zawartość WWA w yerba mate jest wyższa niż w herbacie zielonej i czarnej, choć niższa niż np. w czarnej herbacie lapsang souchong. Lapsang souchong to herbata poddania działaniu dymu z drewna iglastego dla nadania specyficznego aromatu.
Niektóre artykuły sugerują szkodliwe działanie ekstraktu z yerba mate na limfocyty.
W badaniu wpływu wodnego ekstraktu yerba mate na komórki bakteryjne z 2000 r. wykazano efekt mutagenny i genotoksyczny określonych stężeń yerba mate wobec komórek bakteryjnych (Escherichia coli i Salmonella typhimurium). Pewne działanie zaobserwowano także wobec ludzkich limfocytów.22
W innym badaniu in vitro z użyciem ludzkich limfocytów z 2009 r. autorzy pokazują, że cytotoksyczne działanie ekstraktu na te komórki było powodowane prawdopodobnie głównie przez kofeinę, nie jest więc specyficzne tylko dla yerba mate.23
Paweł Garski - Czy yerba mate jest szkodliwa i rakotwórcza? YerbaMateInfo.pl (data publikacji: 2011-02-03)Bibliografia: