Yerba mate stymuluje umysł. Często jest stosowana dla poprawy pamięci i koncentracji. Mówi się, że pomaga lepiej tolerować ciepłą, wilgotną pogodę.1 Używana jest jako tonik pobudzający, znoszący zmęczenie psychiczne i fizyczne.2 Efekt pobudzający zawdzięcza obecności kofeiny, teobrominy i teofiliny.3
Yerba mate jest szczególnie bogata w magnez, mangan, potas, które pomagają utrzymać balans elektrolitów w organizmie przy szybkiej utracie wagi podczas diety wysokobiałkowej oraz wyrównuje ubytek minerałów po stosowaniu środków przeczyszczających. 4
Poprzez działanie moczopędne łagodzi objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) związane z zatrzymywaniem płynów.4
Naukowcy potwierdzili, że yerba mate ma właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, ochronnie na serce, pobudzające, przeciwgrzybicze. Obniża poziom złego cholesterolu (LDL), chroni przed otyłością i pomaga w walce z nadwagą, wspomaga trawienie (pobudza wydzielanie żółci) i może być pomocą w unikaniu powikłań przy cukrzycy.
Powszechnie uznaje się, że rodniki tlenowe biorą udział w różnych stanach patologicznych, takich jak rak, choroby układu krążenia, zapalenia i choroby wątroby. Są one wszechobecne w naszym środowisku naturalnym, ale powstają również wewnątrz organizmu. Atak reaktywnych form tlenu (RFT) powoduje różnorodne uszkodzenia DNA.5 Przeciwutleniacze chronią przed stresem oksydacyjnym, czyli wzrostem poziomu RFT i uszkodzeniami przez nie powodowanymi.
Yerba mate ma silne właściwości przeciwutleniające, co zostało potwierdzone w wielu badaniach.6,7,8,9,10,11
W małym badaniu u ludzi, autorzy oceniali wpływ picia yerba mate na podatność osocza na utlenianie i ekspresje genów enzymów antyoksydacyjnych. Po okresie przyjmowania yerba mate peroksydacja (utlenianie) lipidów była mocno obniżona. Zwiększył się całkowity poziom przeciwutleniaczy w osoczu, jak również ekspresja genów enzymów antyoksydacyjnych. Wyniki te sugerują, że regularne spożywanie yerba mate może poprawiać ochronę antyoksydacyjną na różne sposoby, nie tylko zwiększając ilość krążących substancji aktywnych, ale przez regulację mechanizmów do zwalczania stresu oksydacyjnego.6
W badaniu z 2009 r stwierdzono, że podawanie ekstraktów z yerba mate zmniejsza utlenianie nienasyconych kwasów tłuszczowych w wątrobie myszy.12
W 2008 r. opublikowano wyniki badania wpływu wodnych ekstraktów yerba mate na myszy. Badanie wykazało, iż regularne przyjmowanie yerba mate zwiększa odporność nici DNA na zerwania indukowane nadtlenkiem wodoru oraz zwiększa efektywność procesu naprawy DNA po ekspozycji komórek wątroby na nadtlenek wodoru, niezależnie od dawki yerba mate.13
Yerba mate ma działanie chemoprewencyjne (w uproszczeniu chroni przed rozwojem nowotworu). Działa cytotoksycznie (niszcząco) na komórki raka wątroby (HepG2) in vitro oraz hamuje topoizomerazę II.14
Yerba mate zmniejsza odkładanie się cholesterolu w ścianach naczyń krwionośnych, przeciwdziałając utlenianiu się LDL.15
102 osobom podawano 3 razy dziennie napar z zielonej i prażonej yerba mate przez 40 dni. U osób z normalnym poziomem cholesterolu, zły cholesterol (LDL) obniżył się o 8,7%. U osób z nieprawidłowym poziomem cholesterolu, po 20 i 40 dniach, cholesterol LDL obniżył się o odpowiednio 8,1 i 8,6%. U pacjentów ze stężeniem cholesterolu we krwi powyżej normy, przyjmujących statyny (leki obniżające poziom cholesterolu), picie yerba mate dodatkowo zmniejszyło poziom złego cholesterolu LDL o 10,0 i 13,1% (odpowiednio po 20 i 40 dniach) oraz podniosło dobry cholesterol HDL o 6,2% po 40 dniach.16
Doświadczenia na myszach również wskazują, że yerba mate obniża cholesterol LDL. U myszy na diecie wysokotłuszczowej podawanie yerba mate spowodowało spadek złego cholesterolu LDL z 189,1 na 129,3 mg/dl.17
Badanie na 32 królikach wykazało, że yerba mate może hamować rozwój miażdżycy. Pod koniec doświadczenia (8 tygodni) zbadano zawartość cholesterolu w aorcie i zakres zmian miażdżycowych. Króliki na diecie wysoko tłuszczowej, którym podawano ekstrakt z yerba mate (około 400 ml dziennie), miały o połowę mniej cholesterolu w aorcie a powierzchnia zmian miażdżycowych była o 41% mniejsza w porównaniu z królikami na diecie wysoko tłuszczowej, którym podawano wodę. Choć w badaniu wykazano jedynie niewielkie (nieistotne statystycznie) obniżenie poziomu cholesterolu w surowicy.18
Inne doświadczenie wykazało znaczący spadek cholesterolu (o 30%) i trójglicerydów (o 60,4%) w surowicy krwi u szczurów na diecie wysokotłuszczowej, którym podawano yerba mate.19
Paraoksonaza 1 (PON-1) jest enzymem występującym w cząstkach lipoproteiny HDL, który chroni lipoproteiny LDL przed utlenieniem. Utlenione LDL (ox-LDL) ułatwiają powstawanie blaszek miażdżycowych. Wysoka aktywność PON-1 zapobiega rozwojowi miażdżycy, nie dopuszczając do tworzenia złogów miażdżycowych. Wiele czynników obniża aktywność PON-1 w osoczu krwi. Jest to między innymi: palenie tytoniu, cukrzyca, stany zapalne (po zabiegach chirurgicznych, przy infekcjach oraz cukrzycy).
W eksperymencie dwukrotnie mierzono stężenie paraoksonazy 1 (PON-1): przed i po wypiciu przez zdrowych wolontariuszy 0,5 l yerba mate, 0,5 l mleka i kawy lub nic. Po spożyciu mate aktywność PON-1 wzrosła o 10%, w porównaniu do osób pijących kawę i mleko.20 Duże znaczenie w tym procesie ma kwas chlorogenowy, który jest głównym polifenolem obecnym w yerba mate.21
Doświadczenia na szczurach pokazało, że yerba mate łagodzi dysfunkcje mięśnia sercowego spowodowaną przez niedokrwienie i przywrócenie krążenia krwi. To ochronne działanie na serce obejmuje zmniejszenie uszkodzeń oksydacyjnych poprzez mechanizm zależny od tlenku azotu.22
Potraktowanie 2 dniowych zarodków kurzych, ekstraktem wodnym yerba mate i kofeiną, wykazało działanie pro-naczyniowe i angiogenetyczne (tworzenia nowych naczyń włosowatych) oraz zwiększało wzrost embrionu. Wskazuje to na możliwe lecznicze lub/i profilaktyczne użycie kofeiny i yerba mate przy chorobach układu krążenia, co wymaga jednak dalszych badań.23
Zażywanie ziołowego wyciągu z yerba mate, guarany (nasiona Paullinia cupana) i damiany (liście Turnera diffusa) skutkowało spowolnieniem opróżniania żołądka średnio o 53% oraz zmniejszeniem czasu potrzebnego do osiągnięcia poczucia sytości. Sprawdzono to w badaniu metodą podwójnie ślepej próby na 7 osobach.
Dodatkowo u pacjentów z nadwagą, po 45 dniach przyjmowania wyciągu wystąpił spadek wagi średnio o 5,1 kg (+/- 0,5), gdy u pacjentów otrzymujących placebo waga spadła o 0,3 kg (+/- 0.08). Było to badanie metodą podwójnie ślepej próby na grupie 47 osób (15 kobiet i 9 mężczyzn otrzymywało wyciąg a 17 kobiet i 6 mężczyzn placebo). Pacjentów poproszono, aby nie zmieniali swoich normalnych nawyków żywieniowych, jedynie przyjmowali preparat 15 min przed głównymi posiłkami.24
W badaniu klinicznym yerba mate była podawana przez 12 tygodni 98 osobom w formie suplementu, który zawierał również zieloną herbatę, szparagi, czarną herbatę, guaranę i wyciąg z fasolki. Wyniki wskazują na zmniejszenie tkanki tłuszczowej i zmianę w indeksie składu ciała. Było to badanie metodą podwójnie ślepej próby z kontrolą placebo z losowym przydziałem do grup.25
Otyli mężczyźni i kobiety spożywający yerba mate wykazali obniżony współczynnik oddechowy (RQ, respiratory quotient), wskazując na zwiększenie utleniania (spalania) tłuszczy.26
Badania na myszach pokazały, że yerba mate obniża skłonność do otyłości przy diecie wysoko-tłuszczowej.17,27
Również badania na szczurach wykazały ochronny efekt yerba mate przed otyłością wywołaną dietą wysokotłuszczową.28
W badaniach in vitro wykazano, że yerba mate hamuje aktywność lipazy trzustkowej (enzymu rozkładającego tłuszcze)17,29, co pozwala na ograniczenie ilości przyswajanych przez organizm tłuszczów.
Wyniki badania opublikowane w 2001 roku potwierdzają, że yerba mate pobudza wydzielanie żółci. Efekt jest powolny, stopniowy.30
Nieenzymatyczna glikacja białek to przyłączenie cukrów do białek. Jej efektem jest powstanie końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGEs). Glikacja jest odpowiedzialna za powstawanie powikłań w cukrzycy, przy hiperglikemii. W cukrzycy duże znaczenie ma glikacja hemoglobiny, albuminy, kolagenu i krystaliny. Glikacja kolagenu i innych białek prowadzi u chorych na cukrzycę do sztywnienia ścian naczyń żylnych i tętniczych, natomiast glikacja krystaliny soczewki oka sprzyja powstawaniu katarakty.31 Prawdopodobnie AGEs mają też udział w miażdżycy, zwyrodnieniu plamki uwarunkowanej wiekiem, chorobie Alzheimera, osteoporozie, chorobie zwyrodnieniowej stawów, zmniejszeniu podatności płuc związanych z wiekiem.32
W badaniu laboratoryjnym ekstrakt z yerba mate zmniejszał glikację białek (konkretnie redukował powstawanie AGEs), gdy w przypadku ekstraktu z zielonej herbaty nie zaobserwowano żadnego znaczącego efektu.33 Z substancji aktywnych yerba mate największe działanie przeciwglikacyjne wykazuje kwas chlorogenowy, kwas kawowy, a w mniejszym stopniu kwas oleanolowy. W wielu przypadkach efekt jest silniejszy niż efekt aminoguanidyny, znanego środka zapobiegającego glikacji. Yerba mate zawiera różne substancje, które mogą działać synergicznie, co wyjaśniałoby jej silne działanie przeciwglikacyjne.34
Kwas chlorogenowy moduluje aktywność glukozo-6-fosfatazy, która bierze udział w metabolizmie glukozy. Może mieć znaczenie dla zmniejszenia zbyt dużego uwalniania glukozy z wątroby, często występującego w cukrzycy insulinoniezależnej.35
Yerba mate zmniejszała ostre zapalenie płuc u myszy narażonych na działanie dymu papierosowego.36
Ekstrakt z ostrokrzewu paragwajskiego wykazuje działanie grzybobójcze, hamując wzrost Malassezia furfur – drożdżaka będącego przyczyną m.in. łupieżu. Miejscowo stosowany wyciąg z yeba mate mógłby być alternatywnym środkiem na tę chorobę.37
Triterpenoidy z ostrokrzewu paragwajskiego wykazują hamujące działanie przeciw Trypanosoma cruzi (świdrowiec amerykański, który u ludzi i zwierząt wywołuje pasożytniczą chorobę Chagasa).38
Ekstrakt z liści ostrokrzewu paragwajskiego znacząco hamuje aktywność elastazy neutrofili ludzkich (HNE) in vitro.39 HNE to enzym degradujący elastynę i kolagen, odpowiedzialny za uszkodzenie tkanki w rozedmie płuc i reumatoidalnym zapaleniu stawów. Aktywność elastazy znacznie zwiększa się z wiekiem, co prowadzi do zmniejszonej elastyczności skóry i powstawania zmarszczek czy rozstępów.
Paweł Garski - Właściwości i działanie yerba mate. YerbaMateInfo.pl (data publikacji: 2011-02-03; data ostatniej aktualizacji: 2012-02-20)Bibliografia: